Vinden wat je niet zoekt

Bij de stilteretraites op de Westerhelling zie ik vaak mensen die ¨er alles uit willen halen¨. Het zijn mensen met een volle agenda, die ook de retraite benaderen alsof ze aan het werk zijn: de dagen worden volgepland met activiteiten die vervolgens afgevinkt kunnen worden.

Het is een verschijnsel dat past bij wat Tom Grosfeld in zijn gelijknamige boek ¨agendahedonisme¨ noemt: zelfs onze vrije tijd moet efficiënt, productief en doelmatig worden ingericht. Volgens Grosman komt dit voort uit het hedendaagse neoliberale ideaal dat we allemaal ondernemer zijn van ons eigen leven. Maatschappelijk succes is daarin het hoogste goed. Om te kunnen concurreren met anderen is het nodig dat we ook in onze vrije tijd bezig zijn met zelfontwikkeling. Voor zover er ruimte is voor ontspanning en vermaak dienen deze om beter te kunnen presteren en worden ze zorgvuldig ingepland. Gevolg: een doelmatig, dichtgetimmerd bestaan.

Ook spiritualiteit lijkt door steeds meer mensen beschouwd te worden als een zelfontwikkelingstraject om tot betere prestaties te komen. Mensen beginnen bijvoorbeeld aan meditatie of yoga om rust te vinden, om beter in hun vel te zitten en hun drukke leven beter aan te kunnen. Op zichzelf is daar natuurlijk niets mis mee. Het is echter wel een ik-gerichte mindset, en gaat spiritualiteit niet juist om het overstijgen van je eigen kleine ikje en je verbonden weten met iets groters? Daarvoor hoeven we echt geen onberispelijke supermensen te zijn met bijzondere kwaliteiten. Wel is het nodig dat we ontvankelijk zijn voor alles wat we niet zelf kunnen ¨maken¨, en dat gaat misschien juist wel het beste als we met onze tekortkomingen geconfronteerd worden en deze leren omarmen.

Ik vind het bij de stilteretraites altijd mooi om te zien dat de stilte zich weinig aantrekt van de plannen van de deelnemers. Iemand komt bijvoorbeeld voor rust, maar krijgt aanvankelijk onrust omdat er onder de oppervlakte al langere tijd iets belangrijks speelt dat om aandacht vraagt. Of iemand wil eindelijk eens dat goede boek lezen, maar in de stilte komt de vermoeidheid los die lange tijd onderdrukt was waardoor het nodig is om bij te slapen. Of iemand hoopt creatieve ideeën te krijgen, maar merkt hoe fijn het is om buiten in de natuur te zijn en dat dat nu genoeg is. Nog mooier is het als mensen ervaringen opdoen van ¨transcendente¨ aard: verbondenheid met anderen, met de natuur, opgenomen worden in een groter geheel. Die ervaringen laten zich niet regisseren, die gebeuren aan je.

De stilte heeft zijn eigen agenda. Je vindt vaak iets anders dan wat je zoekt. En dat is maar goed ook, want uiteindelijk blijkt dat meestal waardevoller te zijn. Niet voor ons als ondernemers van ons eigen leven, wel voor ons als mensen. Laten we dus de neiging weerstaan om alles in het leven te willen regisseren. En verrast worden door wat we als imperfecte mensen in ontvangst mogen nemen. Ook als dat ogenschijnlijk nergens goed voor is..

Thomas Volman

Literatuur:

Tom Grosfeld: Agendahedonisme. Hoe onze obsessie met tijdsoptimalisatie leidt tot een dichtgetimmerd bestaan. A.W. Bruna Uitgevers, 2022